Teoria/krytyka

Noam Chomsky i zachodnia demokracja

Zbigniew Jankowski,

22.08.2005

Na początku lat siedemdziesiątych telewizja holenderska przedstawiła program z udziałem dwóch wybitnych indywidualności intelektualnych naszego wieku, francuskiego ﬁlozofa i historyka Michela Foucault oraz amerykańskiego profesora lingwistyki Noama Chomsky’ego. Tytuł programu brzmiał „Ludzka natura: sprawiedliwość a władza”. Dwaj zaproszeni goście przedstawili dosyć różne sposoby podejścia do problemu i w niewielu momentach przyznawano sobie rację. Jedyną kwestią, co do której nie mogli się nie zgodzić, było stwierdzenie, że współczesne zachodnie systemy polityczne mają bardzo niewiele (jeśli cokolwiek) wspólnego z demokracją.

Feminizm w ﬁlozoﬁi. Pomiędzy postmodernizmem a Oświeceniem

Monika Bobako,

11.02.2005

Próba usytuowania feminizmu jako projektu politycznego na mapie współczesnej ﬁlozoﬁi nieuchronnie prowadzi do konfrontacji z pewnym paradoksem teoretycznym. Oto bowiem z jednej strony jest feminizm głęboko zakorzeniony w tradycji Oświecenia: jego fundamentem jest wywodząca się z Oświecenia idea emancypacji oraz hasła indywidualnej wolności i równości. Z drugiej strony, współczesny feminizm zawdzięcza swoje istnienie tym nurtom intelektualnym, które od lat sześćdziesiątych podejmują krytykę tradycji oświeceniowej, określanym jako postmodernizm. Paradoksalnie, ujawnienie sprzeczności tkwiących w oświeceniowych wizjach emancypacji społecznej pchnęło feministyczną myśl polityczną na nowe tory. Jednocześnie jednak postawiło ją przed zupełnie nowymi wyzwaniami teoretycznymi, a przede wszystkim przed zadaniem dogłębnej redeﬁnicji własnych celów i założeń.

Jaki ład światowy: kosmopolityczny czy wielobiegunowy?

Chantal Mouffe,

16.08.2004

Kiedy pytamy o przyszłość demokracji w skali światowej, jeden z głównych dziś trendów reprezentują ci, którzy nawołują do ustanowienia „demokracji kosmopolitycznej” i „obywatelstwa kosmopolitycznego” jako rezultatu upowszechnienia zachodniej interpretacji wartości demokratycznych oraz urzeczywistnienia zachodniego rozumienia praw człowieka. W niniejszym tekście zamierzam zmierzyć się z taką koncepcją, ponieważ moim zdaniem, nawet jeśli jest to bardzo dalekie od intencji wielu broniących jej kosmopolitycznych teoretyków, prowadzi ona do usprawiedliwienia hegemonii Zachodu oraz narzucenia jego partykularnych wartości twierdząc, że jako jedyne są one racjonalne i uprawnione. Przeciw kosmopolitom, będę argumentować na rzecz wielobiegunowego ładu światowego, uznającego różnorodność i pluralizm i nie postrzegającego świata jako „wszechświata”, lecz jako „wieloświat”.

Anarchizm poststrukturalistyczny

Z Toddem Mayem rozmawia Rebecca DeWitt,

06.03.2004

Tym, co według mnie zasadniczo łączy anarchizm i poststrukturalizm Lyotarda, Deleuze’a, a zwłaszcza Foucaulta, jest zaprzeczenie istnienia jakiejś centralnej osi, wokół której mogłaby lub powinna następować polityczna zmiana. Dla Marksa, zmiana polityczna była kwestią przejęcia środków produkcji; dla liberałów — kwestią ograniczenia państwa. To, czemu anarchiści zaprzeczają (przynajmniej w tej części ich prac, która jest dla mnie punktem wyjścia), to jakoby istniał jakiś jeden archimedesowy punkt zmiany. Skoro władza znajduje się wszędzie, potrzeba politycznej refleksji i krytyki również istnieje wszędzie. Nie tylko na poziomie państwa czy ekonomii, ale również na poziomie seksualności, rasy, psychologii, nauczania, itd, i tak dalej